ج . پیامدهای نهضت

ج. پيامدهاي نهضت

با شكست نهضت مليشدن صنعت نفت آخرين اميدها براي حفظ سلطنت در قالب نظام مشروطه به يأس مبدل شد و حذف سيستم فاسد سلطنتي در رأس اهداف مبارزات بعدي قرار گرفت. در جريان اين نهضت، مليگراهاي ليبرال ناتواني خود را در عرصه سياست ايران نشان دادند و موقعيت خود را در جريانات بعدي متزلزل كردند.

همچنين كودتا، شكست آخرين ائتلاف مقطعي روحانيان و روشنفكران مليگرا را رقمزد. در جنبش، مشروطه و نهضت مليشدن نفت، ايندو قشر با هم ائتلاف كرده و نهضت را به پيروزي رساندند. در هر دو جنبش ياد شده تودههاي وسيع مردم تنها بهخواست رهبران مذهبي وارد صحنه شدند و بدون ترغيب رهبران مذهبي، شركت مردم و حمايت آنها از اين حركتها غيرممكن بود. (1) اما در هردو مورد پس از پيروزي، روشنفكران ليبرال سعي كردند علما را بههر طريق از صحنه خارج كنند. در انقلاب مشروطه با اعدام شيخ فضلاللّه و ترور بهبهاني و سرانجام بهقدرت رساندن رضاخان و اعمال سياستهاي ضدمذهبي، روحانيان را منزوي ساختند و در نهضت مليشدن نفت آيتالله كاشاني را كه سهم عمدهاي در پيروزي جنبش داشت كنار زده و با تهمتهايي كه به او نسبت دادند در عمل نيروهاي مذهبي را از خود دور ساختند.

اين تجربيات تلخ براي نيروهاي مذهبي كافي بود تا به نيروهاي ليبرال و مليگرا با ديده بدبيني نظر كنند و از آن به بعد خود بهطور مستقل هدايت تحولات را بهدست گيرند. در حقيقت شكستهاي متوالي جنبشهاي اصلاحي در ايران، راه را براي انديشه ملي ـ مذهبي و حاكميت نيروهاي مذهبي هموار كرد.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. عبدالوهاب فراتي (گردآورنده)، درآمدي بر ريشههاي انقلاب اسلامي ، ص 154.

[66]